Ters Piramit modeli - 1

ÜMİT ŞİMŞEK

Ters Piramit, haber yazımında kullanılan yegâne model değilse de, en eski ve en yaygın şekilde kullanılan modeldir. Gazeteciliğin geçirdiği evreler, bu modelin geçerliliğini hiçbir zaman eskitmemiştir.

Bu modelde, haberin özünü teşkil eden, bir başka deyişle haberi haber yapan unsurlar 5N 1K sorularını cevaplandıracak şekilde haberin başında verilir; bunu da gittikçe azalan önem sırasına göre haberin ayrıntıları takip eder.

Ters Piramit modelinin ortaya çıkışı hakkında çeşitli rivayetler vardır. Bunlardan en yaygın olanı, Amerikan İç Savaşı (1861-1865) ile ilgili olandır. Savaş sırasında telgraf hatlarının sık sık kopması ve diğer imkânsızlık ve aksilikler, haber metninden bir kısmının “yangında ilk kurtarılacak” bölüm olma zaruretini doğurmuştu. Bu bölüm de, tabii ki, haberin ilk cümleleri olacaktı. Ne zaman nasıl ortaya çıkacağı bilinmeyen kesinti başa geldiğinde, okuyucu haberin bütün ayrıntılarına erişemese bile, en azından ne olup bittiğini ana hatlarıyla öğrenmiş olmalıydı. Bu durum da haberin temel unsurlarını ilk cümlelerde toplamak zaruretini doğurdu.

Her ne sebeple gelişmiş olursa olsun, Ters Piramit modelinin habercilikte bazı rakipsiz özelliklere sahip olduğu da bir gerçektir. Bu modelde okuyucu haberin can alıcı noktalarını bir çırpıda kavrayabilir ve devamını okuyup okumama konusunda bir karar verebilir. Gazete editörü açısından, yer darlığı söz konusu olduğunda haberin bütünüyle uğraşmaktansa kuyruğundan biraz kesivermek büyük bir kolaylıktır; çünkü haberin ana kısmı üst taraflarda zaten verilmiştir. Ayrıca, haberin konusuyla ilgili yeni bir gelişme cereyan ettiğinde, editör, yazının bütününe dokunmadan, ilk paragraflarda yapacağı değişiklikle haberi seri bir şekilde güncelleyebilir.

Diğer taraftan, bilgileri topladıktan sonra bu bilgileri nasıl bir yapı içine yerleştireceğini düşünen muhabir için de bu bir kolaylıktır: Haberin ana unsurları ile ayrıntılarını önem sırasına dizer, en can alıcı noktalarıyla olayı özetler, sonra ayrıntıları sıralarsınız.

Gerçi bu metodda yazının tamamını nasıl okutabileceğiniz sorusu da akla gelebilir. Okuyucu – hele zamanımızın internet okuyucusu – olayın en önemli kısmını öğrendikten sonra, yazının devamını okumaya niçin zaman ayırsın?

İşte burası, habercilikte zekâ ve becerinin konuştuğu en önemli noktalardan biridir. Yazar, her cümlesinde yeni bilgiler vermek suretiyle, yazının kalan kısmı hakkında merak uyandırabilmeli ve okuyucuyu bu yolla iknâ edebilmelidir. Bugün ise, internet medyacılığının içine düştüğü çukurda maalesef bilgi vererek değil, bilgiyi saklayarak merak uyandırmak gibi kolay, ucuz, pespaye bir yöntem moda haline geldiğinden, yazarın bu yöndeki heveslere kendisini kaptırmadan kalemini ciddiyet ve sorumluluk bilinci içinde kullanabilmesi, özel bir gayrete de ihtiyaç göstermektedir. Bu konu ileride daha ayrıntılı bir şekilde ele alınacağından, şimdilik işaret etmekle yetiniyoruz.

Ters Piramit modelinin bir başka olumsuz yanı, tekrar tekrar okunmaya değer edebî yazılar için elverişli bir model olmamasıdır. Ancak bu tamamen bilgi vermeye yönelik bir haber modelidir ve malzemesi gelip geçici olaylardır. Bu gaye ve işlevden daha ötesini ondan beklemek haksızlık olur.

[Devamı var]