“Bütün kurtarıcılar sonunda bir diktatöre dönüşmek zorunda mı?” sorusunu hatıra getiren bir vak’a: Pilsudski’nin hikâyesi. Uçan Üniversite’den kısa bir bölüm:
Polonyalıların Joseph Pilsudski (1867-1935) komutasında teşkil ettikleri gönüllü birlikler, Avusturya saflarında Rusya’ya karşı çarpışıyordu. Pilsudski, Polonya’nın ancak silâhlı bir mücadele ile kurtulabileceğine inananlardan biri idi ve öğrencilik yıllarındaki eylemlerinden dolayı Sibirya’ya sürülmüştü. Sürgün yıllarında bir yandan görüşlerini çevresindeki insanlara aşılayan, bir yandan da askerî konularda kendisini yetiştiren Pilsudski, daha sonra Polonya’da gizli askerî okullar kurarak geleceğin subaylarını yetiştirmeye başlamıştı. Pilsudski Birinci Dünya Savaşında on bin kişilik bir ordu kurarak Ruslara karşı çarpışmaya başladığında, ülkenin önde gelen yazar, şair ve sanatçılarından birçoğu bu orduda subay olarak görev yapıyordu. Böylece, Organik Çalışmacılar ile silâhlı mücadele taraftarları, her ne kadar farklı görüşleri savunuyorlarsa da, sonuçta birbirlerini besliyorlar, birbirlerine ilham ve güç kaynağı teşkil ediyorlardı. Bir tarafta Pilsudski gibi ateşli bir asker, girişeceği mücadelenin hazırlık aşamasını sıkı bir eğitim faaliyetine dayandırmak zorunluluğunu duyarken, diğer tarafta da bilim ve sanat alanında hizmet vererek gelecek kuşakları yetiştiren insanlar, ülkenin bağımsızlığı için silâhlarını kuşanıp savaş meydanlarına, birliklerinin başına koşuyorlar, hattâ sırf bunun için özel eğitim görüyorlardı.
